Samenwerken met bewoners: bedenk goed waartóe je het doet!
Er wordt in Nederland steeds meer geëxperimenteerd met nieuwe vormen van samenwerking tussen de overheid en bewoners. Wist je dat er in Nederland een groeiend aantal gemeenten is met een burgerbegroting? En dat er in veel gemeenten gebruik wordt gemaakt van loting om te bepalen wie er mee mogen praten en/of beslissen over een bepaald onderwerp? Zowel de samenleving als de (gemeentelijke) overheid maakt een grote transitie door, die vraagt om dit soort vernieuwing. Hoe het lokale democratische proces wordt vernieuwd is nog de vraag, maar dat het gaat gebeuren is in mijn visie onvermijdelijk. In de zoektocht naar democratische vernieuwing is experimenteren een goede aanpak, maar wel op voorwaarde dat je vooraf goed bedenkt wat je wilt bereiken.
Modieuze instrumenten voor democratische vernieuwing
Zowel een burgerbegroting als loting zijn nieuwe instrumenten die worden ingezet door lokale overheden om bewoners te betrekken bij agendasetting, beleid maken of besluiten nemen. De loting is een idee van de Belg David van Reybrouck, die in zijn boek ‘Tegen Verkiezingen’ schrijft dat de legitimiteit van de representatieve democratie is aangetast: steeds minder mensen gaan stemmen, kiezers worden grilliger in hun keuze en het ledenaantal van politieke partijen loopt dramatisch terug. Stemmen alleen werkt dus niet meer. De oplossing volgens Van Reybrouck: we loten onze vertegenwoordigers, zoals ze ook deden in het oude Athene.
In de loop der jaren zien we ook de burgerbegroting opkomen. Er zijn ook meer en meer studies geschreven over dit fenomeen. En sinds een paar jaar zijn er gemeenten die samen met bewoners zo’n begroting maken. De belangstelling voor de burgerbegroting neemt toe.
De instrumenten en de doelen
De ene burgerbegroting is de andere niet en hetzelfde geldt voor lotingexperimenten. Er zijn gemeenten die een burgerbegroting willen om bewoners https://www.antwerpen.be/nl/info/580609b9bfc9c1e9241b9795/burgerbegroting-dit-zeggenschap te geven over waar de gemeentegelden naartoe zouden moeten gaan. Andere gemeenten willen vooral transparantie creëren met betrekking tot de gemeentegelden. Meestal is het onderliggende idee bij een burgerbegroting dat bewoners in gesprek gaan over wat ze eigenlijk belangrijk vinden voor de omgeving. Door middel van deliberatie kan meer onderling begrip onderling en een groter draagvlak bij een grotere groep bewoners worden gerealiseerd.
Gemeenten vinden het vaak belangrijk dat zo veel mogelijk bewoners meedoen aan de burgerbegroting en om zo inclusief als mogelijk te zijn. Voor loting geldt ook dat er veel afwegingen te maken zijn waartoe je het doet. Loot je bewoners om andere bewoners te betrekken dan de ‘usual suspects’? En wat bied je de gelote bewoners? Mogen zij mee denken of geef je hen zeggenschap ergens over? Uit onderzoek blijkt overigens dat zelfs bij loting het toch vooral de blanke hoogopgeleide 50-plussers participeert. Inmiddels wordt dat de participatie-elite genoemd.
Bezint eer ge begint
Inclusie, zeggenschap delen, transparantie en deliberatie zijn allemaal democratische waarden die worden geraakt bij deze instrumenten. Hoewel het fantastisch is dat er steeds meer wordt geëxperimenteerd met burgerbegrotingen en lotingexperimenten, het is belangrijk om vooraf na te denken: “waartoe doen we dit?” en “wat voor samenwerking wordt dit?”. Het doel is niet de burgerbegroting of het loten zelf. Mogen de bewoners mee beslissen of alleen meedenken? En is het ok dat bepaalde bewoners zijn uitgeloot en andere niet? Een duidelijk doel (bijvoorbeeld: samen met bewoners een ontwerp maken voor een straat) en goede communicatie zorgt voor betere, langdurige en mooiere samenwerkingen. En daarna: vooral doen!
